Χάρης Παπακυριακού: "Κάθε λεξικό είναι ένα χρηστικό εργαλείο!"

«Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά…»

Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1959, ο Χάρης Παπακυριακού, εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε σχολεία των νομών Κυκλάδων και Δωδεκανήσου, ξεκίνησε τη συγγραφική του δράση το 1997 και μέχρι σήμερα έχει στο ενεργητικό του οκτώ λεξικά εκπονήματα.

O γνωστός λεξικογράφος μιλά στο #blog του ΙΕΚ ΔΕΛΤΑ 360 για τη μεγάλη του αγάπη την ελληνική γλώσσα, την πολιτιστική κληνορομιά  της γλώσσας, αλλά και τη ξελιπενία, την οποία χαρακτηρίζει ως μάστιγα της εποχής! 

Κύριε Παπακυριακού, γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στη Θεσσαλονίκη, αλλά εδώ και πολλά χρόνια ζείτε στη Ρόδο. Έχετε παρατηρήσει αλλαγές στην εκφορά του λόγου σας, έπειτα από τόσα χρόνια εκεί;

Ο ίδιος δεν το έχω αντιληφθεί. Οι άλλοι όμως που με γνωρίζουν το έχουν διαπιστώσει. Πιστεύω, πως αν ισχύει, θα είναι σε ελάχιστο βαθμό. Άλλωστε ποτέ δε με διέκρινε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ηχόχρωμα στον λόγο μου.

Τι σημαίνει για ‘σας η Θεσσαλονίκη;

Τόπος καταγωγής. Αναμνήσεις. Οικογενειακό περιβάλλον. Σχολική και αθλητική ατμόσφαιρα. Πρώτες πολιτικές ανησυχίες και αναζήτηση του ιστορικού παρελθόντος της πόλης, αφού σε κάθε γωνιά της θα συναντήσεις ελληνιστικά και ρωμαϊκά οικοδομήματα, λατρευτικούς χώρους, σημεία πολιτικών δρώμενων.

Πώς έγινε το βάπτισμα του πυρός και γράψατε το «Βασικό Λεξικό Ξένων Λέξεων της Νέας Ελληνικής»;

Κάποια χρονική στιγμή έπεσε στα χέρια μου το «Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής» του Ν.Π. Ανδριώτη. Ο προβληματισμός που αναπτύχθηκε οδήγησε στη θεματολογία της επιλογής μας.

Αισθανθήκατε ποτέ, ιδιαίτερα, στο ξεκίνημα της λεξικογραφικής σας πορείας, μια κάποια επιφύλαξη από μέρους των εκδοτών;

Και βέβαια, η αρχή δεν ήταν εύκολη. Το να σ’ εμπιστευθούν εκδοτικά, όταν είσαι άγνωστος στους κύκλους τους, είναι πολύ λογικό. Το χειρόγραφο αποτελεί πάντοτε μια καλή απόδειξη της εργασίας σου.

Ποιος ήταν ο πρώτος εκδότης που συνεργαστήκατε και πώς εξελίχθηκε η σχέση σας μέσα στα χρόνια;

Ο πρώτος εκδότης ήταν ο Γιώργος Δαρδανός με τον εκδοτικό οίκο Gutenberg. Η αρχή ήταν δύσκολη και η προσπάθεια χρονοβόρα, ο λόγος ότι τα χειρόγραφα πηγαινοέρχονταν. Άλλη εποχή, με περισσότερες δυσκολίες από τη σημερινή. Η διαπροσωπική σχέση μας άριστη.

Έχετε συγγράψει οκτώ λεξικά. Ποιο ξεχωρίζετε; Είναι η εργασία του λεξικογράφου ένα μοναχικό ταξίδι;

Οι λεξικογραφικές εργασίες, λόγω της έκτασής τους, συνήθως υλοποιούνται σε συνεργατική βάση. Για μένα η παραμεθόριος περιοχή λειτούργησε ως αναγκαίο κακό, γι’ αυτό και η πορεία φαντάζει μοναχική. Καθοριστική, βέβαια, υπήρξε η πρώτη εργασία με αναφορά στις ξένες λέξεις για την οποία συνεργάστηκα με την αδελφή μου και φιλόλογο κα. Παπακυριακού – Απέργη Ευαγγελία.

«Το φαινόμενο των γλωσσικών συζεύξεων επηρεάζει κι επηρεάζεται, δημιουργεί και δημιουργείται».

Με ποια κριτήρια βάζει ένας λεξικογράφος τα λήμματα στα λεξικά του; Με άλλα λόγια υπάρχουν λέξεις που σκόπιμα δεν συμπεριλαμβάνονται;

Η θεματική λεξικολογία επιβάλλει το στοιχείο της επιλογής των λημμάτων. Από ’κει και πέρα ακολουθείται η κατά αλφαβητική σειρά καταγραφή. Δεν είναι απαραίτητο πάντοτε να αποδίδονται όλες οι παράγωγες λέξεις. Εξαρτάται πάντοτε από τον σχεδιασμό και τη μεθοδολογική προσέγγιση που έχει αποφασίσει ο συγγραφέας...

Μια καινοτομία των λεξικών σας είναι η ύπαρξη ασκήσεων στο τέλος των λημμάτων; Τι σας ώθησε να εντάξετε αυτού του είδους τα παραθέματα;

Κάθε λεξικό είναι ένα χρηστικό εργαλείο. Δεν αγοράζουμε το εργαλείο για το ράφι. Σκοπός μας είναι η αναζήτηση, η έρευνα. Η παράθεση λεξικολογικών εργασιών, οδηγεί τον αναγνώστη στην ιχνηλάτηση των γνωστικών του δεξιοτήτων. Οι ασκήσεις λειτουργούν ως μαθησιακό συμπλήρωμα στο βασικό εγχειρίδιο.

Σε πολλά λεξικά βλέπουμε πως σε ουδέτερες λέξεις έχουν συμπεριληφθεί ερμηνείες οι οποίες τους προσδίδουν αρνητική χροιά, όταν υπεισέρχεται το αθλητικό, εθνοτικό και πολιτικό στοιχείο. Όπως λ.χ. είναι οι λέξεις: Βούλγαρος για τους οπαδούς του ΠΑΟΚ, σκουλήκι για τους οπαδούς του ΑΡΗ, Φιλιππινέζα για να δηλωθεί η υπηρέτρια κ.τ.λ.. Κρίνετε πως ένας σωστός λεξικογράφος οφείλει να συμπεριλαμβάνει και τέτοιες ερμηνείες ή καλό είναι να παραμένει politically correct;

Ό,τι λέγεται δεν διαγράφεται. Και φυσικά, αυτό που στην Βουλή ο Λ. Μαβίλης διατύπωσε «ότι δεν υπάρχουν χυδαίες λέξεις αλλά χυδαίοι άνθρωποι» ισχύει. Δεν πρέπει να μας κακοφαίνεται αυτό που διαβάζουμε. Να αισθανόμαστε άσχημα γι’ αυτό το οποίο λέμε ή ακούμε. Κι αν το λέμε, κακώς βεβαίως, ας μην το αναπαράγουμε, έτσι ώστε ο μηχανισμός της λήθης να διαγράψει την πονηρή ή την κακόβουλη ή τη ρατσιστική ή την αντικοινωνική σκέψη. Ο επιστήμονας όμως πρέπει να μένει αδιάφορος στα όποια πολιτικά φαινόμενα της εποχής του. Εννοείται, πώς πάντοτε ο ίδιος οφείλει να διακατέχεται από επιστημονική ευαισθησία.

Είναι η λεξιπενία η νούμερο 1 μάστιγα της σημερινής νεολαίας;

Η λεξιπενία σχετίζεται κύρια με το οικογενειακό περιβάλλον, τον ταξικό ιστό στον οποίο ανήκει το άτομο, την παιδεία του, την ευαισθησία που το διακρίνει και, γενικότερα, την καλλιέργεια που το διέπει. Ναι, είναι ένα υπαρκτό πρόβλημα που συνδέεται πάντοτε και με την πολιτιστική υποβάθμιση της εποχής μας, αυτό χωρίς μηδενική διάθεση από την πλευρά μου.

Για πολλά χρόνια ασχοληθήκατε με εκπαιδευτικές δράσεις στο σχολείο όπου διδάσκατε και την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Πώς γεννήθηκε αυτό το «όραμα»;

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση εμπεριέχει ιδεολογικούς προσανατολισμούς. Η κλιματική κρίση δημιουργεί προβληματισμούς και ανησυχίες. Υποχρέωση κάθε εκπαιδευτικού είναι η περιβαλλοντική δράση των μαθητών του και, μάλιστα, με θεωρητική κατάρτιση και αγωνιστική συμπεριφορά.

Αν και υπήρξατε εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, υπήρξατε κι ο ίδιος κάποτε μαθητής αλλά είστε και παππούς. Το καλοκαίρι πλησιάζει και τα παιδιά θα απομακρυνθούν από τις σχολικές αίθουσες, είτε αυτές είναι δια ζώσης είτε ηλεκτρονικές. Τι είδους εκπαιδευτικές δραστηριότητες θα τους προτείνατε;

Το παιχνίδι, ο υπολογιστής, η κοινωνικότητα απαιτούν το στοιχείο του μέτρου. Η λογοτεχνία είναι ο σύντροφος, ο καθοδηγητής των ηθικών αξιών, ο καλύτερος μας φίλος, και εδώ δεν χρειάζεται μέτρο. Να τολμήσω να πω τη λέξη ταξίδι, μουσείο, φύση, θεωρώ πως είναι η καλύτερη επιλογή για άσκηση πνεύματος και ψυχής.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση εμπεριέχει ιδεολογικούς προσανατολισμούς. Η κλιματική κρίση δημιουργεί προβληματισμούς και ανησυχίες. Υποχρέωση κάθε εκπαιδευτικού είναι η περιβαλλοντική δράση των μαθητών του και, μάλιστα, με θεωρητική κατάρτιση και αγωνιστική συμπεριφορά.