Η μουσική βοηθά να έχουμε γερή μνήμη

Επιμέλεια: Ηλίας Πετρίδης, Καθηγητής Μουσικής Τεχνολογίας, Ηχοληψίας  &  Μουσικής  -  Τραγουδιού  /  Μουσικολόγος

Από μικρός θυμάμαι την μητέρα μου να αναρωτιέται πως γίνεται να διαβάζω τα μαθήματά μου με ανοιχτή τηλεόραση που έπαιζε καρτούν. Αργότερα η ίδια απορία υπήρχε όταν διάβαζα ακούγοντας το αγαπημένο μου συγκρότημα (κάποιες φορές και με ακουστικά). Προσωπικά δεν με ενοχλούσε καθόλου, ίσως μου άρεσε κιόλας... Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα;

Οι διάφορες έρευνες δείχνουν ότι η μνήμη μας δεν λειτουργεί σαν ένα μαγνητόφωνο. Μάλλον η καταγραφή σ' αυτήν ενός γεγονότος περιλαμβάνει μαζί και όσα συμβαίνουν γύρω, στο περιβάλλον του. Η εξάρτηση της μνήμης από το περιβάλλον έχει μελετηθεί σε πολλές περιπτώσεις και η μουσική φαίνεται να είναι ένας σημαντικός παράγοντας. Ο Steven Μ. Smith του Texas Α&Μ University εξέτασε το ρόλο μιας ορχηστρικής μουσικής που ακούγεται σαν υπόβαθρο (background insnumental music) κατά την διάρκεια της εκμάθησης. Αρχικά οι ακροατές έβλεπαν μια λίστα από λέξεις. Μετά από δύο μέρες σε νέα συνάντηση έπρεπε να θυμηθούν όσες περισσότερες λέξεις μπορούσαν. Η εκμάθηση των λέξεων και η ανάκληση τους από την μνήμη γινόταν μέσα σε ένα μουσικό περιβάλλον. Υπήρχαν τρεις περιπτώσεις: κατά την διάρκεια της μάθησης ακουγόταν ή ένα κονσέρτο για πιάνο του Mozart ή ένα τζαζ κομμάτι ή υπήρχε ησυχία. Κατά την διάρκεια της εξέτασης οι ακροατές χωρίστηκαν σε υποομάδες έτσι ώστε να ακούν ή την ίδια μουσική που άκουγαν κατά την εκμάθηση ή διαφορετική ή τίποτα. Οι ακροατές θυμόταν περισσότερες λέξεις όταν η μουσική ήταν η ίδια κατά την εκμάθηση και την εξέταση. Η ησυχία και στις δύο περιπτώσεις δεν βοήθησε την μνήμη. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η μουσική σαν υπόβαθρο (background) μπαίνει στην μνήμη και βοηθάει στην ανάκληση γεγονότων απλά και μόνο με την παρουσία της, χωρίς απαραίτητα να την προσέχουμε συνειδητά.

Οι William Balch, Kelly Bowman και Lauri Mohler από το Pensylvania State University έκαναν έρευνες για την επίδραση του τέμπο και του είδους της μουσικής στην βοήθεια της ανάκλησης γεγονότων από την μνήμη. Αρχικά διαφορετικές ομάδες μάθαιναν λέξεις καθώς άκουγαν τέσσερα ορχηστρικά κομάτια: τζαζ με αργό τέμπο, τζαζ με γρήγορο τέμπο, κλασικό με αργό τέμπο και κλασικό με γρήγορο τέμπο. Κατά την διάρκεια της εξέτασης οι ακροατές άκουγαν την ίδια ή διαφορετική μουσική απ' αυτήν που υπήρχε στην εκμάθηση (πχ. αλλαγή από αργή τζαζ σε γρήγορη κλασική). Η ανάκληση των λέξεων εξαρτιόταν από την μουσική. Υπήρχαν καλύτερα αποτελέσματα όταν η μουσική ήταν η ίδια και χειρότερα όταν η μουσική διέφερε.

Πάντως, με βάση το παραπάνω πείραμα, στην περίπτωση της διαφοροποίησης της μουσικής κατά την διάρκεια της ανάκλησης (αργή τζαζ - γρήγορη κλασική), ουσιαστικά διαφοροποιούνται δύο χαρακτηριστικά της: το τέμπο και το είδος. Είναι και τα δύο το ίδιο σημαντικά ή κάποιο υπερισχύει; Σε ένα δεύτερο πείραμα οι ερευνητές έκαναν αλλαγές μόνο στο τέμπο (πχ. αργή τζαζ - γρήγορη τζαζ) ή μόνο στο είδος (αργή τζαζ - αργή κλασσική). Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: η αλλαγή στο τέμπο επηρέαζε την ανάκληση των λέξεων, η αλλαγή του είδους όχι.

Οι Balch και Lewis προχώρησαν σε πιο συγκεκριμένο πείραμα για την επίδραση του τέμπο. Έπαιξαν στους ακροατές ακριβώς το ίδιο κομάτι με το ίδιο ή διαφορετικό τέμπο κατά την διάρκεια της ανάκλησης. Και πάλι παρατήρησαν καλύτερα αποτελέσματα όταν το τέμπο παρέμενε σταθερό. Επίσης εξέτασαν και την επίδραση της αλλαγής του ηχοχρώματος παρουσιάζοντας στους ακροατές το ίδιο κομάτι, παιγμένο στο ίδιο τέμπο άλλοτε από πιάνο άλλοτε από πνευστά. Η αλλαγή στο ηχόχρωμα δεν είχε καμία επίδραση.

Η σημασία του τέμπο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι σε όλους τους ανθρώπους, φαίνεται να υπάρχει μια ακριβής μνήμη για το τέμπο. Οι Levitin και Cook από το Stanfort University παρατήρησαν ότι όταν οι ενήλικες τραγουδούν κάποιο γνωστό κομμάτι από μνήμης, το τέμπο του είναι το ίδιο με βάση το τέμπο της αυθεντικής ηχογράφησης του κομματιού.

Συμπερασματικά οι έρευνες δείχνουν ότι όταν υπάρχει ένα μουσικό υπόβαθρο (background music) κατά την διάρκεια μιας συνειδητής εκμάθησης, το μυαλό το αποθηκεύει μαζί με το υλικό της εκμάθησης. Η ανάκληση του υλικού αυτού από την μνήμη γίνεται καλύτερη όταν το συνοδεύει το ίδιο μουσικό υπόβαθρο (background music) που υπήρχε κατά την διάρκεια της εκμάθησης. Ακόμα περισσότερο το τέμπο φαίνεται να είναι ένα σημαντικό στοιχείο στην επίδραση της μουσικής στην μνήμη. Η σημερινή πεποίθηση για τις αναμνήσεις είναι ότι πρόκειται για πολύπλοκες κατασκευές που εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Οπωσδήποτε πρέπει να γίνουν πιο εκτεταμένες έρευνες για την κατανόηση του ρόλου της μουσικής στην μνήμη. Για παράδειγμα διαβάζοντας κάτι με μουσική, δεν σημαίνει ότι δεν το θυμόμαστε μετά αν η μουσική δεν υπάρχει, όμως η ύπαρξη της κατά την διάρκεια της εκμάθησης αυτού του κάτι, μπορεί να βοηθήσει στην ανάκληση του από την μνήμη.

Τελικά μήπως πρέπει όταν εξετάζονται οι μαθητές να ακούν την αγαπημένη τους μουσική; Λίγο τολμηρό, αλλά θα ήθελα να το δοκιμάσω κάποτε.....